Duurzaamheid, milieu en energietransitie

In 2024 heeft de gemeente verdere slagen gemaakt in de energietransitie. Er zijn zowel woningen (RIS 314778 ), gemeentelijke gebouwen, maatschappelijk vastgoed en MKB’s verduurzaamd en geïsoleerd. In het Stedelijk Energieplan (RIS305064 ), de Transitievisie Warmte (RIS313867 ), de Bronnenstrategie (RIS318482 ) en de Werkagenda Energietransitie (RIS317123 en RIS320247 ) staat de Haagse koers voor de energietransitie beschreven. In 2024 is de aanpak van de warmtetransitie geactualiseerd (RIS318491 ). De ontwikkeling van een publiek integraal warmtebedrijf is daarin een belangrijk speerpunt. Met stakeholders, bewoners en raad zijn daarin al stappen gezet onder andere door afronding en bespreking van de verkenning ‘mogelijke rolnemingen voor de gemeente Den Haag in een publiek warmtebedrijf’ (RIS319397 en RIS320421 ). Ook is de inzet op het ondersteunen van initiatieven van bewoners om tot collectieve warmteoplossingen te komen vergroot door het opstarten van de actielijn bewonersinitiatieven.

Verduurzaming van woningen
De gemeente werkt aan een breed actieprogramma woningverduurzaming en –onderhoud (RIS314778 /RIS316094 ). Dit programma combineert het verminderen van CO2-uitstoot, het verbeteren van het wooncomfort, het aanpakken van achterstallig onderhoud en het beperken van energiekosten. De belangrijkste doelstelling van het programma is het realiseren van een versnelling in het aantal woningen dat jaarlijks wordt geïsoleerd, waarbij de focus ligt op woningen met energielabel E, F of G. We sturen op gemiddeld 10.000 woningen per jaar. We gaan hierbij uit van een jaarlijkse groei, waarmee we over de komende jaren dit gemiddelde bereiken. Voor 2024 was het beoogde aantal 9.000 woningen. Het daadwerkelijk aantal woningen dat in 2024 een isolatiestap heeft gezet is 7.002 (gebaseerd op de gemeentelijke isolatiemonitor) .

Hieronder is te lezen wat er nog meer is gedaan in 2024 om woningen te verduurzamen:

• Met een stadsbreed aanbod aan verschillende diensten en regelingen zijn inwoners in 2024 ondersteund bij het isoleren en verbeteren van hun woning. Dit aanbod bestaat uit verschillende vormen van ondersteuning, zoals informatie, advies, ontzorging en financiële ondersteuning. In 2024 zijn hiermee onder andere:
  • 224 woningen van particuliere eigenaren en 43 gebouwen van VvE's (in totaal 666 appartementen) verduurzaamd met behulp van leningen via het gemeentelijke Duurzaamheidsfonds VvE's en het Nationaal Warmtefonds met rentekorting van de gemeente;
  • 932 woningen van particuliere eigenaren zijn overgestapt van koken op gas naar inductie met behulp van de gemeentelijke subsidieregeling ‘Koken op schone energie’;
  • Huishoudens geholpen met het aanbrengen van kleine energiebesparende maatregelen in huis. Het gaat om 9.684 sociale huurwoningen via het project Behaaglijker Wonen en 3.115 woningen uit verschillende segmenten via de Direct Bespaaractie.
• Met de stadsbrede campagne 'Pak je voordeel' in de tweede helft van 2024 zijn het thema woningisolatie en de gemeentelijke diensten en regelingen rondom dit onderwerp zo breed mogelijk bij inwoners onder de aandacht gebracht.
• In wijken met veel slecht geïsoleerde woningen en/of warmtenetwijken is extra ingezet op het stimuleren, informeren en ondersteunen van inwoners, bijvoorbeeld door middel van straataanpakken en het organiseren van een Energiefestival in Den Haag Zuidwest. In Laak, Schilderswijk, Transvaal, Rustenburg-Oostbroek en delen van Zuidwest zijn gerichte aanpakken gestart onder de noemer 'stadsrenovatie'. Deze aanpak is gericht op intensieve woningverbetering. In 2024 zijn de eerste woningeigenaren benaderd met een aanbod voor maatwerkadvies, begeleiding en een financieel aanbod voor het verbeteren en isoleren van hun woning.    
• In 2024 heeft de gemeente nieuwe prestatieafspraken met woningcorporaties gemaakt, waarin onder andere afspraken zijn gemaakt over het verduurzamen van de corporatiewoningen in Den Haag. Daarnaast is met corporaties samengewerkt om ook het isoleren van woningen in gespikkeld bezit te versnellen. Hiervoor zijn subsidieregelingen opgezet, de eerste aanvragen zijn eind 2024 binnengekomen.
  • Naast de Enecomiddelen die hiervoor worden ingezet, wordt een deel van de kosten voor het verduurzamen van woningen gefinancierd uit de activiteit ‘Duurzaamheid’. Ook zijn er verschillende rijksmiddelen voor deze opgave beschikbaar. Het gaat om: Energiearmoede-middelen (zie activiteit ‘Duurzaamheid’);
  • Middelen vanuit de regeling ‘lokale aanpak isolatie’ van het Nationaal Isolatieprogramma: deze middelen zijn bestemd voor het isoleren van slecht geïsoleerde woningen met een lage WOZ-waarde (onder de € 429.300). In 2024 heeft het rijk een tweede tranche toegekend aan de gemeente, waarmee er circa € 13,2 mln. aan extra middelen beschikbaar zijn gekomen. De middelen zijn in 2024 onder andere ingezet voor het inkopen van expertise, communicatie en advies en op kortingsvouchers voor isolatiemaatregelen binnen straataanpakken en de stadsrenovatie;  
  • Middelen vanuit het Volkshuisvestingsfonds voor het isoleren, renoveren en verbeteren van circa 1.750 woningen in Den Haag Zuidwest (RIS318082 ): dit is € 19,0 mln. (exclusief 30% gemeentelijke cofinanciering). Daarnaast heeft de gemeente in 2024 nieuwe middelen aangetrokken voor het isoleren en verbeteren van circa 1.000 woningen in Laak Centraal. Het gaat om een bedrag van € 9,9 mln. (exclusief 30% gemeentelijke cofinanciering). Eind 2024 heeft het Rijk ook de meest recente aanvraag van gemeente Den Haag voor het Volkshuisvestingsfonds goedgekeurd, wat een bedrag van € 10,7 mln. (exclusief 30% gemeentelijke cofinanciering) betekent voor stadsvernieuwing in Den Haag Zuidwest en stadsrenovatie in Rustenburg Oostbroek.

Verduurzaming van gemeentelijk vastgoed
In 2024 is er gewerkt aan het verduurzamen van gemeentelijke panden:

• Het verduurzaamde complex van de gemeente Den Haag Werkt, de Kerketuinenweg en de Zilverstraat zijn van het gas afgehaald.
• De eerste energieneutrale gemeentelijk kantoorgebouw aan de Fruitweg 17 middels een duurzame renovatie en een combinatie van zonne-energie met windturbines is gerealiseerd.
• Sportcomplex de Blinkerd in Scheveningen is van het gas af, door gebruik te maken van de warmte uit het naastgelegen rioolgemaal.
• De gemeentelijke Beachcleaners hebben een nieuw ‘Paris Proof’-onderkomen gekregen aan de Hoek van Hollandlaan.

Verduurzaming en realisatie van energiebronnen, -netten en -opslag
Hieronder is te lezen wat er het afgelopen jaar is gebeurd op het gebied van de verduurzaming en realisatie van energiebronnen, -netten en -opslag.

Warmtenetten

• In 2024 is de geactualiseerde aanpak warmtetransitie (RIS318491 ) ontwikkeld. Deze aanpak is er op gericht voortgang te houden in het realiseren van nieuwe warmtenetaansluitingen in de stad en daarmee ook het ontwikkelen van duurzame warmtebronnen mogelijk te maken.
• De gemeente heeft in 2024 artikel 2:10B toegevoegd aan de Algemene plaatselijke verordening van de gemeente Den Haag (Apv). Hiermee heeft de gemeente meer regie op het ontwikkelen van nieuwe warmtenetten in de stad (RIS318222 en RIS319847 ).
• De verkenning ‘mogelijke rolnemingen voor de gemeente Den Haag in een publiek warmtebedrijf’ is opgeleverd (RIS319397 en RIS320421 ).
• In de Binckhorst zijn door concessiehouder Trekvliet-Energie B.V afspraken gemaakt om de eerste ontwikkeling in het concessiegebied (BoogieWood) aan te sluiten op het collectieve duurzame warmtesysteem.
• Er is een intentieovereenkomst gesloten tussen Haagwonen, Netverder en de gemeente om te onderzoeken of een inloopoplossing (warmtenet op tijdelijke bron) in Mariahoeve gerealiseerd kan worden.

Bronnen en opslag

• In 2024 heeft de gemeente een Bronnenstrategie (RIS318482 ) opgeleverd.
• Het onderzoek naar de kansen voor, en potentie van, aquathermie uit het afvalwater door de effluentleidingen van afvalwaterzuiveringsinstallaties (AWZI's) Houtrust en Harnaschpolder is gestart.
• Het De Constant Rebecqueplein is een locatie die een centrale rol in de warmtevoorziening van de stad speelt. Productie van elektriciteit en warmte en de aansturing van het Haagse Warmtenet komen er samen. De energietransitie krijgt een plek in de vorm van een grote aquathermiebron, waarvoor een vergunning is afgegeven. De voorbereiding van een geothermiebron staat voorlopig stil vanwege ontwikkelingen in de warmtemarkt.
• In oktober is een haalbaarheidsonderzoek afgerond naar de winning van warmte middels collectorvelden onder kunstgras sportvelden in Den Haag.
• De Intentieverklaring Opwekking van Energie op Rijksareaal (OER) A12 + A13 is getekend (RIS318987 ). Voor Den Haag betekent dit dat binnen de precieze gebieden langs deze snelwegen die in deze intentieverklaring zijn vastgesteld nadere planvorming plaatsvindt voor de opwekking van zonne-energie. Er worden plannen gemaakt voor de precieze locaties van de zonnepanelen, de kwaliteit van de ruimtelijke inpassing, de betrokkenheid van omwonenden, de wijze van beschikbaarstelling van de arealen aan geïnteresseerde partijen en de aansluiting op het elektriciteitsnetwerk.   

Samen met de Stad

• Bewonersinitiatief Warm in de Wijk (de Vruchtenbuurt) en de gemeente Den Haag hebben een intentieovereenkomst afgesloten. Met deze overeenkomst wordt onderzocht op welke wijze de ontwikkeling van een warmtenet in de Vruchtenbuurt in gang kan worden gezet en kan worden gerealiseerd.
• Zowel het programmaplan EnergieRijk Den Haag (ERDH) als het bijbehorende plan van aanpak per ‘gebied’ binnen ERDH is opgeleverd.
• In 2024 heeft de gemeente een taskforce netcongestie opgericht. Dit heeft als doel om netbeheerders Stedin en Tennet zo goed mogelijk te faciliteren om het elektriciteitsnet toekomstbestendig te maken.
• Er zijn diverse nieuwe samenwerkingen aangegaan met bewoners in verschillende wijken, met name in Zuidwest, Mariahoeve en Schilderswijk, gericht op de energietransitie. In die buurten heeft de gemeente diverse activiteiten georganiseerd in samenwerking met onder andere bewonersorganisaties, buurtteams en Duurzaam Den Haag.  
• Er is een start gemaakt met de uitvoering van de Actielijn bewonersinitiatieven warmtenetten. De actielijn voorziet in ondersteuning voor bewonersinitiatieven die middelgrote warmtenetten van 500 of meer aansluitingen nastreven en in ondersteuning voor bewonersinitiatieven die mini-warmtenetten met 2-100 aansluitingen nastreven.
• Er is ook afgelopen jaar geïnvesteerd in de communicatie richting bewoners over de energietransitie.  Zo had de website Duurzamestad.denhaag.nl 72.443 actieve gebruikers. De online adreszoeker is vernieuwd en biedt een verbeterd handelingsperspectief voor het aardgasvrij maken van (eigen) woningen. Daarnaast is met de campagne Groen bezig een campagne voor isolatie en overstap op schone energie ontwikkeld.    

WarmtelinQ
Gasunie heeft van het ministerie van EZK de opdracht gekregen in de provincie Zuid-Holland een hoofdtransportleiding voor warmte aan te leggen. Via deze leiding kan restwarmte uit de Rotterdamse haven en hernieuwbare warmte uit andere bronnen worden aangeboden aan lokale stadsverwarmingsnetten. In Den Haag loopt het tracé van de warmtetransportleiding vanaf de Middachtenweg naar het eindpunt, de Uniper Stadscentrale aan het De Constant Rebecqueplein. De gemeente begeleidt de aanleg. In 2023 zijn de benodigde vergunningen verleend. Het provinciaal inpassingsplan (PIP) is onherroepelijk geworden. Vanaf de zomer 2023 werkt Gasunie aan de boringen in Moerweg - De la Reyweg, Delftselaan en Middachtenweg-Moerweg. In 2024 is op diverse plaatsen in Den Haag gewerkt aan de aanleg van de warmtetransportleiding WarmtelinQ, tracé Vlaardingen-Den Haag. 

Verduurzaming van openbare ruimte
Energietransitie heeft ook impact op de openbare ruimte. In de openbare ruimte concentreert de investeringsimpuls zich op onder andere openbare verlichting (zie programma 9), walstroom (zie onder activiteit Milieubeleid, Milieubeheer en Luchtkwaliteit van dit programma), transitie naar elektrische voertuigen en laadinfrastructuur (zie ook onder activiteit Milieubeleid, Milieubeheer en Luchtkwaliteit van dit programma).

Adaptief beleid & verduurzaming bedrijven
In 2024 is er aan de onderstaande punten gewerkt omtrent het adaptieve beleid en verduurzaming van bedrijven:

• In 2024 is het programma Verduurzamen Haags MKB ontwikkeld en inmiddels met de raad gedeeld.

• Op het gebied van verduurzaming bedrijven en bedrijventerreinen heeft er een onderzoek naar de bedrijventerreinen Forepark en Zichtenburg Kerketuinen Dekkershoek plaatsgevonden met betrekking tot duurzame warmteoplossingen. De resultaten worden in 2025 met de raad gedeeld.
• Er is een pilot uitgevoerd voor de oprichting van een Energyhub voor bedrijven in netcongestiegebied vanuit het ‘Startup in Residence Programma’.
• Op het gebied van verduurzaming maatschappelijk vastgoed hebben er drie bijeenkomsten over verduurzaming plaatsgevonden. Hierin worden religieuze instellingen ondersteund door maatwerk advies.
• In december is de raad geïnformeerd over de rentevrije lening voor religieuze en maatschappelijke instellingen die in 2025 open wordt gesteld.
• De gemeente biedt ondersteuning aan het MKB, met name horeca en retail, door middel van gratis energiescans. In 2024 hebben 173 bedrijven hier gebruik van gemaakt (ambitie is 125 per jaar). Hiervan heeft 13% vervolgens in een energiebesparende maatregel geïnvesteerd.
• In het najaar van 2024 is er een aanbesteding geweest voor een nieuwe opdracht om energiescans af te nemen. Deze is gehonoreerd aan Klimaatroute.
• Ondernemers uit dezelfde branches worden drie tot vier keer per jaar bij elkaar gebracht om gezamenlijk plannen te maken om de branche te verduurzamen. Afgelopen jaar zijn er diverse duurzaamheidskringen georganiseerd voor de hotelbranche, zorg, cultuur en evenementenbranche.
• Ondernemers die willen verduurzamen kunnen gratis een jaar lang een startabonnement op de Milieubarometer krijgen. Dit is een monitoringstool die grote en middelgrote ondernemers helpt om de CO2 -voetafdruk van hun bedrijf in kaart te brengen. In 2024 hebben 19 ondernemers hier gebruik van gemaakt.  
• In 2024 zijn er zeven aanvragen ingediend voor duurzame terraswarming door middel van de inkoopkorting. Hiermee worden 159 zitplaatsen op een meer duurzame wijze verwarmd.
• Vanuit de subsidieregeling isolatie bedrijfspanden (regeling ter ondersteuning van het Haagse MKB om hun pand te verduurzamen door isolatie van het dak, de gevel, de begane grondvloer, de kruipruimte en het glas) zijn 49 panden voor meer dan € 100.000 verduurzaamd.

 
Toelichting lasten en baten
In 2024 is aan de activiteit Energietransitie € 15,3 mln. besteed. Er is € 9,8 mln. besteed aan projecten in de stad, waaronder subsidies en gerichte wijk- en bedrijvenaanpakken. Daarnaast is € 5,5 mln. besteed aan communicatie, participatie en dienstverlening.

In 2024 is € 0,02 mln. op de activiteit Energietransitie aan negatieve opbrengsten gerealiseerd. Deze opbrengst heeft betrekking op de creditering van een eerder verleende subsidie voor wonen op schone energie.

Toelichting op financieel resultaat                  € 1,3 mln. V/I

Lasten                               € 1,3 mln. V/I

Enecoreserve                           € 1,3 mln. V/I
Het project Walstroom heeft in de uitvoering vertraging opgelopen. De oorzaak hiervan is de latere oplevering van een pand met daarin de traforuimte voor de stroomaansluiting. Hierdoor kan de aanbesteding pas later starten, omdat er eerst zekerheid moet zijn over de stroomaansluiting. Daarnaast zijn de elektrische voertuigen aan de HMS nog niet volledig geleverd.

Baten                              € 0,0 mln. N/I

De gemeente werkt samen met bewoners, maatschappelijke organisaties en bedrijven aan een schone en gezonde stad. We willen een stad die duurzaam en toekomstbestendig is. De gemeente is trots op het groene karakter van Den Haag en wil dit samen met bewoners blijvend versterken, want een leefbare stad is een groene stad. Zo is en blijft Den Haag aantrekkelijk om in te wonen en te werken.
De gemeente wil de overstap maken naar schone energie en een gezonde leefomgeving. We doen dit via vier thema’s; energietransitie, duurzame leefomgeving, duurzame mobiliteit en circulaire economie.

Energiearmoede
In 2024 is er gewerkt aan onderstaande punten:

• De gemeente heeft gewerkt aan verschillende projecten gewerkt gericht op het tegengaan van energiearmoede. De aanpak, zoals beschreven in het raadsvoorstel besteding derde tranche SPUK-middelen Aanpak Energiearmoede (RIS318694 ), bestaat uit uiteenlopende projecten waarmee de gemeente inwoners helpt bij het verlagen van de energierekening, zodat zij minder kwetsbaar worden voor stijgende energieprijzen.
• Voorbeelden van projecten die in 2024 hebben gelopen:

• De Duurzame Cadeaukaart: in 2024 zijn er 1.453 duurzame witgoedapparaten met korting aangeschaft door minima in Den Haag.
• Voor een aantal projecten heeft de gemeente samengewerkt met woningcorporaties. Hiermee zijn 9.684 huishoudens in corporatiewoningen in 2024 geholpen met kleine energiebesparende maatregelen via het project Behaaglijker Wonen en zijn er verschillende andere projecten uitgevoerd waarmee 1.677 huishoudens in een corporatiewoning besparen op hun energierekening.

Circulaire economie
De gemeente heeft in 2024 gewerkt aan de onderstaande punten op het gebied van circulaire economie:

• Relevante afvalstromen voor de Haagse ondernemers zijn in kaart gebracht en de laatste hand wordt gelegd aan een monitoringssysteem met diverse indicatoren. De werkagenda Circulaire economie (RIS318676) is vastgesteld door het college waarbij de focus ligt op bewustwording en participatie, versnellen van de grondstoffentransitie en stimuleren van een circulaire bouw.

• Voor het versnellen van de transitie naar een circulaire Haagse economie zijn concepten opgesteld die het lokale MKB kunnen helpen meer circulair te ondernemen. Het aantal deelnemers van het project Spullenbak is fors uitgebreid. Meer dan 1.100 huishoudens gebruiken de Spullenbak. Het aantal gebruikers van de Spullenbak is met de actie ruim verdubbeld. Daarnaast is de eerste anti verspilling-campagne rondom kleding gestart. De eerste circulaire award voor ondernemers is uitgereikt. Er zijn drie Europese projecten (Horizon- SUMF4RE, Interreg – E6, Interreg – ASSET) rond circulaire economie in uitvoering.
• Ook zijn er activiteiten in gang gezet rondom een circulaire businesstrack in de maaksector en is de bakermat voor vier circulaire startups van start gegaan. Er zijn negen circulaire Klimaatdeals met partijen uit de stad gesloten als onderdeel van het Haags Klimaatakkoord.
• Ook is de zero waste fabriek van Yespers geopend en wordt het gemeentelijk pand aan de Visserhavenstraat circulair verbouwd.
• Op de Haagse Horeca Beurs kregen diverse duurzame Haagse ondernemers een plekje om hun zichtbaarheid te vergroten. Tijdens de Klimaatweek in 2024 waren de duurzame restaurantroutes een succes.

Verduurzaming gemeentelijke organisatie
De gemeente heeft in 2024 aan de onderstaande punten gewerkt om de verduurzaming van de gemeentelijke organisatie te stimuleren:

• De gemeente heeft de doelstelling om de CO2-uitstoot van de eigen organisatie in 2027 met 30 procent te verlagen ten opzichte van 2023. In het voorjaar van 2025 is bekend hoeveel procent reductie in 2024 is gerealiseerd.  In 2024 zijn bij zoveel mogelijk aanbestedingen criteria toegepast gericht op doelen als het verbeteren van de toegang van MKB tot opdrachten, sociaal inkopen en het voorkomen van schade aan het milieu en onze leefomgeving.  Er is nog onvoldoende zicht op de effecten van het Maatschappelijk Verantwoord Inkopen. In toekomstige rapportages zal hierover nadere informatie worden gegeven.
• In 2024 heeft de gemeente het aan de CO2-prestatieladder gekoppelde CO2-bewust certificaat verkregen. Het certificaat laat zien dat de gemeente op een betrouwbare manier en in lijn met internationaal erkende spelregels werkt aan CO2-reductie.
• Ook is in aansluiting op de systematiek van de CO2-ladder het energiebesparingsbeleid (RIS319432) voor de interne organisatie vastgesteld. Maatregelen die hebben bijgedragen aan de realisatie van het energiebesparingsbeleid en het reductiedoel zijn onder andere het verwarmen van zwembad de Blinkerd met warmte vanuit rioolwater, het installeren van ledverlichting bij sporthallen en zwembaden en het volledig energieneutraal maken van het gemeentekantoor aan de Fruitweg.
• Verder is in 2024 het actieplan voor het Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (RIS299398) vastgesteld. In dit plan is opgenomen dat de gemeente haar inkoopuitgaven van circa 1 miljard benut om bedrijven te stimuleren om eerlijke en duurzamere producten en diensten te leveren. Voor het verduurzamen van de eigen mobiliteit is gewerkt aan het verhogen van het aandeel volledig elektrische voertuigen. Dit aandeel groeide van 47% in 2023 naar 57% procent in 2024. Daarnaast is een enquête uitgezet om in beeld te brengen hoe de gemeentelijke ambtenaren naar hun werk reizen, in lijn met de verplichting voor alle grote werkgevers om personenmobiliteit inzichtelijk te maken.

Klimaatadaptieve stad
In 2024 is er gewerkt aan de volgende punten:

• Om Den Haag een groene, toekomstbestendige en leefbare stad te laten zijn die aantrekkelijk is voor bewoners, bezoekers en bedrijven, hebben we in 2024 een actieprogramma ‘klimaatadaptatie en vergroening van versteende wijken’ opgesteld (RIS318503). Er is in beeld gebracht wat de meest versteende wijken zijn en waar groen een waardevolle aanvulling is voor de omgeving en de leefbaarheid voor mens en dier.

• Er is verder gewerkt aan het integreren van klimaatadaptatie in het gemeentelijk beleid. Eén van de zes ambities uit de ontwerp Omgevingsvisie is een klimaatbestendig Den Haag in 2050.  

• Op de volgende manieren hebben we klimaatadaptatie verder geïntegreerd in gemeentelijke projecten: 

• Klimaatadaptatie is een van de thema’s van het Haagse MVOI-ambitieweb geworden. Hiermee kan er gestructureerd worden vastgelegd wat de ambities zijn voor en gedurende een gemeentelijke opdracht/project.  

• Gestart is met het opnemen van klimaatadaptieve maatregelen in het handboek openbare ruimte (HOR ). Er is ook een ontwerpprincipe klimaatadaptief ontwerpen ontwikkeld en opgenomen in het handboek.  

• Voor het integreren van klimaatbestendig bouwen in bouwprojecten is het puntensysteem ‘natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen’ ontwikkeld. Deze wordt in het begin van 2025 aan het college voorgelegd. Het puntensysteem geeft een toetsingskader waarmee kan worden getoetst of er aan de doelstellingen voor natuurinclusief en klimaatadaptief wordt voldaan.  

• Om meer bewustzijn te creëren en gezamenlijk op zoek te gaan naar hoe we Den Haag klimaatbestendiger kunnen maken is er een Duurzame dialoog georganiseerd over ‘klimaatadaptatie in de praktijk’ met experts van het Hoogheemraadschap van Delfland en hogeschool Hanze. 

• Op de volgende manieren is er cofinanciering voor klimaatadaptatie gegenereerd: 

• Den Haag is aangesloten bij de Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie (DPRA). Uit de DPRA-impulsregeling is circa € 2,7 mln. toegekend aan de gemeente Den Haag voor watermaatregelen. De aanleg van het infiltratieriool in de Keizerstraat in Scheveningen is in 2024 afgerond en betaald uit de DPRA-impulsgelden. De overige projecten, zoals de herinrichting van Wijkpark Transvaal en het actieprogramma ‘klimaatadaptatie en vergroening versteende wijken, starten in 2025.

• Er is in oktober 2024 een aanvraag ingediend voor het Water Sensitive City partnership onder de ‘Urban Agenda for the European Union ’. De aanvraag is positief beoordeeld en de kick-off zal begin 2025 plaatsvinden.  

• We kunnen het niet alleen en willen het niet alleen. Vergroenen en het klimaatadaptiever maken van de stad is een gezamenlijke opgave. Dit hebben we in 2024 gestimuleerd met verschillende acties:  

• In 2024 zijn er ruim 1.850 bomen aan bewoners uitgedeeld (gefinancierd uit programma 9 Buitenruimte).  

• Operatie Steenbreek was ook dit jaar een succes. Er zijn bijna 250.000 tegels gewipt, waardoor een oppervlak van circa drie voetbalvelden is vergroend. Daarmee is Den Haag vierde geworden bij het NK-tegelwippen. 

• 490 bewoners/gezinnen hebben zich ingeschreven voor een regenton. De tonnen zullen in 2025 worden geïnstalleerd inclusief vulautomaat aansluiting. Goed voor 76 m3 opvang van regenwater voor beregening in drogere periodes.  

• In de subsidieregeling klimaatadaptatie was er aanvankelijk gekozen de beperkte middelen zo effectief mogelijk in te zetten en alleen de tien buurten die bij wateroverlast het meest kwetsbaar zijn voor subsidie in aanmerking te laten komen. Met de wijzigingsregeling van 27 februari 2024 (RIS318062) zijn daar een aantal buurten aan toegevoegd. Echter, het beperkte toepassingsgebied van de subsidieregeling heeft geresulteerd in verminderde aanvragen en aanvragen die buiten het toepassingsgebied vielen en daardoor niet gehonoreerd konden worden. De subsidie is per 13 november 2024 verbreed naar de hele stad (RIS300521 ).  

• Er zijn kansenstudies voor twee versteende wijken (Schilderswijk en Groente- en Fruitmarkt) en één stadsdeel (Laak) ontwikkeld en in 2024 zijn 225 extra bomen geplant. Het actieprogramma wordt gefinancierd uit programmabegroting 9 ‘Buitenruimte’.

Samen met de stad
In 2024 zijn er de volgende acties uitgevoerd:

• In april 2024 is het Haags Klimaatakkoord (RIS318580) ondertekend. In dit akkoord zijn er 38 klimaatdeals met 115 partners uit de stad opgenomen rond de thema’s Energietransitie, Duurzame Mobiliteit, Duurzame Leefomgeving en Circulaire Economie. Onder het Klimaatakkoord vallen ook twee deals met de internationale gemeenschap. In 2025 zullen nieuwe deals aan het Klimaatakkoord toegevoegd worden.
• Op 15 november 2024 is het Haags Klimaatberaad gepresenteerd aan de stad. Na een uitgebreide wervingscampagne is er een groep van zeventien Hagenaars samengesteld die gevraagd en ongevraagd de gemeente gaat adviseren in 2025 en 2026.
• Samen met de eigen organisatie en vele partijen in de stad is er een programma tot stand gekomen voor de Haagse Klimaatweek van 11 tot en met 17 november 2024. Tijdens de Haagse Klimaatweek zijn verschillende duurzame initiatieven in het zonnetje gezet, onder meer in samenwerking met Stichting Duurzaam Den Haag. Ook zijn er concrete resultaten behaald, zoals een ruime verdubbeling van het aantal deelnemers van de Spullenbak.
• Er is uitvoering gegeven aan het samenwerkingsverband met de Universiteit Leiden. Dit heeft geleid tot een onderzoek in 2025 van een groep van veertien masterstudenten van verschillende disciplines naar rechtvaardigheid in de duurzaamheidstransitie in Den Haag.

• Duurzaam Den Haag ontvangt van de gemeente een basissubsidie. Zij richten zich op bewoner en wat zij kunnen doen in hun directe omgeving voor de duurzame toekomst van onze stad. Hierbij kan worden gedacht aan:
  • Uitbreiding buurtteams die zich bezighouden met duurzaamheid;
  • Groenuitbreiding (actieplan vergroening versteende wijken, containertuintjes, schoolpleinen, geveltuinen, tegelwippen, dakenjacht, waterberging);
  • Integratie Energiebank en ondersteuning huurders;
  • Vervolg Klimaattafel Bewonersinitiatieven;
  • Bijdrage aan de klimaatweek.
• Tot slot is er in 2024 de leenfaciliteit voor VvE’s via de stichting Holdingfonds Economische Investeringen Den Haag (HEID). Het fonds draagt bij aan de kwaliteitsverbetering van woningen en het besparen op de energiekosten. Deze Haagse leenfaciliteit (VvE Duurzaamheidsfonds) is aanvullend op wat er landelijk beschikbaar is voor deze doelgroep.

Verduurzaming door inzet Europa en Rijk
In 2024 is er gewerkt aan de onderstaande punten:

• In oktober 2024 hebben we als eerste en enige stad het Missielabel ontvangen van de Europese Commissie. Dit Missielabel ontvingen wij op basis van het Climate City Contract dat de gemeente in maart 2024 had ingediend. In december 2024 hebben we met behulp van het Missielabel een subsidie van minimaal € 0,6 mln. ontvangen voor de doorontwikkeling van het Haags Klimaatakkoord. Dit project loopt van maart 2025 tot en met september 2026. Partners in het project zijn Duurzaam Den Haag, Universiteit Leiden, Haagse Hogeschool en Kickstad.
• Samen met deze steden werkten we ook door aan de gezamenlijke pilot; een investeringsplatform voor de klimaattransitie op wijkniveau. In Den Haag is de pilotwijk Mariahoeve. Samen met deze steden blijven we in gesprek met de Rijksoverheid om te zorgen dat de stedelijke belangen goed zijn geborgd in het landelijke klimaatbeleid.

Geluidsanering
In 2024 zijn onderstaande acties rondom geluidsanering opgepakt:

• De gemeente werkt in het project Woningverbetering Verkeersgeluid aan het verbeteren van de leefbaarheid in woningen door middel van isolatiemaatregelen. Er wordt gewerkt met zogenoemde saneringslijsten, waarop woningen staan die in aanmerking komen vanwege te hoge geluidsbelasting. Voor deze saneringslijsten is een subsidie ontvangen van het Rijk voor het maken van een saneringsprogramma, het onderzoek en de begeleiding. Aan de hand van saneringsprogramma's wordt er voor de uitvoering gebruik gemaakt van externe expertise in de vorm van adviseurs en aannemers. Deze uitvoeringskosten worden gefinancierd door een subsidie vanuit het Rijk. De werkzaamheden zijn opgeknipt in (sub)clusters van 200 à 300 woningen.
• In 2023 is het HOMA-besluit (hoogst toelaatbare waarden en maatregelen) voor subcluster 1.1 door het Bureau Sanering Verkeerslawaai aangevraagd en goedgekeurd. Na definitieve publicatie van het besluit in 2024 zijn er geen bezwaren ontvangen, waardoor met de uitvoering van de werkzaamheden kan worden gestart. Daarnaast is het ontwerp-saneringsprogramma voor subclusters 1.2 t/m 1.8 en voor cluster 2, die samen uit circa 2.725 woningen bestaan, vrijgegeven voor terinzagelegging. De HOMA-besluiten voor deze (sub)clusters worden naar verwachting in het eerste kwartaal van 2025 vastgesteld, gevolgd door een inzageperiode van zes weken. Aansluitend worden de werkzaamheden uitgevoerd in 2025.

Stads- en bouwlogistiek
In 2024 zijn we gestart met het opstellen van het Programmaplan Duurzame Stadslogistiek, met de focus op binnenstadlogistiek (horeca en afval) en bouwlogistiek, dit is mede in het belang van de op 1 januari 2025 ingevoerde ZE-zone in het centrum. De belangrijkste activiteiten en resultaten zijn:

• Het eerste project op het gebied van bundeling van binnenstadlogistiek is gestart in samenwerking met de BIZ Buurtschap 2005.
• Binnen MoVe (een samenwerkingsprogramma van de ministeries IenW en BZK, de PZH, de MRDH en de gemeenten Den Haag en Rotterdam) wordt gewerkt aan bouwlogistiek. Daarbij wordt het handelingsperspectief meegenomen in het uitvoeringsprogramma dat wordt opgesteld als nadere uitwerking van het Programmaplan Duurzame Stadslogistiek. Denk hierbij aan maatregelen om het aantal ritten met vrachtwagens door de stad zoveel mogelijk te beperken, zoals het instellen van één of meerdere bouwlogistieke hubs.   
• Op 1 juli 2024 is het Convenant Schoon en Emissieloos Bouwen (SEB) medeondertekend door de gemeente Den Haag. Met de ondertekening committeert de gemeente zich aan het structureel opnemen van emissie-eisen uit de Routekaart SEB in haar aanbestedingen.
• De gemeente Den Haag is in 2024 aangesloten bij het Dutch Metropolitan Innovations (DMI)-ecosysteem. DMI ontwikkelt onder meer nieuwe digitale instrumenten voor mobiliteit, logistiek, openbare ruimte en woningbouw om de leefbaarheid in steden te bevorderen. De samenwerking stelt Den Haag in staat om op basis van data gerichte maatregelen te nemen om logistieke bewegingen in de stad te verminderen. Dit draagt bij aan een lagere CO ₂ -uitstoot en een betere bereikbaarheid en leefbaarheid.

Voedsel
Rondom het thema voedsel zijn er allerlei activiteiten uitgevoerd die bijdragen aan gezond, lokaal, duurzaam en plantaardig eten. Dit doen wij voor en met inwoners en ondernemers van onze stad.  

• Samen met andere gemeenten binnen de City Deal Gezonde en Duurzame Voedselomgeving hebben we gewerkt aan het platform voor professionals, Good Food City.  

• Op vijf plekken in de stad zijn voor versteende wijken gratis fruitbomen en -struiken uitgedeeld. Deze zijn ideaal voor kleine tuinen en balkons. 

• Een aantal horecaondernemers heeft een scan laten doen van hun menukaart, meer plantaardig en het tegengaan van voedselverspilling kwamen hierbij aan bod.  

• Op de Haagse Horeca Beurs kregen diverse duurzame Haagse ondernemers een plekje om hun zichtbaarheid te vergroten.  

• Tijdens de Klimaatweek waren de duurzame restaurantroutes, met de thema's vegan, voedselverspilling en bijvangst, een succes. Er waren 77 deelnemers en negen restaurants betrokken. 

• Met leerlingen van twee middelbare scholen is gewerkt aan het feestmaal van de toekomst en hoe de gezonde en duurzame voedselomgeving in Den Haag eruit zou kunnen zien.    

• Tijdens Duurzame Masterchef hebben 16 klassen les gehad over koken met seizoensgroenten, plantaardige alternatieven en voedselverspilling. In de finale streden groepjes leerlingen van zes middelbare scholen tegen elkaar voor de titel Duurzame Masterchef 2024. Het winnende gerecht is door het winnende groepje op De Dag van de Duurzaamheid uitgeserveerd in het bedrijfsrestaurant op 't Spui.  

Toelichting lasten en baten
In 2024 is € 16,2 mln. besteed op de activiteit Duurzaamheid. Hiervan betreft € 2,2 mln. het programma verduurzaming woningen (waarvan € 2,0 mln. betrekking heeft op eigen organisatie). Daarnaast heeft Stichting Holdingfonds Economische Investeringen Den Haag (HEID) € 1,2 mln. in het Duurzaamheidsfonds VvE’s Den Haag C.V. gestort. Aan inzet voor aanpak energiearmoede, geluidssanering en nationaal isolatieprogramma is € 6,9 mln. besteed (waarvan € 0,3 mln. betrekking heeft op eigen organisatie). Deze kosten zijn verrekend met de ontvangen subsidies. Voor diverse duurzaamheidsactiviteiten is € 3,8 mln. (o.a. bijdrage klimaatfonds, operatie steenbreek en Climate City Contract en bijdrage aan Duurzaam Den Haag) uitgegeven. Verder is voor het verduurzamen van gemeentelijk vastgoed (onder andere routekaart) is € 0,5 mln. uitgegeven (waarvan € 0,2 mln. betrekking heeft op eigen organisatie). Ten slotte heeft circa € 1,6 mln. betrekking op de eigen organisatie voor overige onderdelen, waarvan € 1,0 mln. is gedekt vanuit de subsidies.

In 2024 is € 8,0 mln. op de activiteit Duurzaamheid aan opbrengsten gerealiseerd. De opbrengst heeft voor € 7,9 mln. betrekking op ontvangen subsidies, waarvan € 6,4 mln. betrekking heeft op de subsidie Middelen aanpak energiearmoede. De overige opbrengsten bedragen € 0,1 mln.  

Toelichting op financieel resultaat                  € 1,1 mln. N/I

Lasten                               € 3,0 mln. N/I

Neutrale ontwikkelingen                        € 2,1 mln. N/I
Dit betreffen hogere lasten die samenhangen met hogere baten. Zie de toelichting hieronder.

Stichting HEID                           € 0,9 mln. N/I
In 2024 heeft Stichting Holdingfonds Economische Investeringen Den Haag (HEID) een extra storting gedaan in Duurzaamheidsfonds VvE’s Den Haag C.V. die niet was meegenomen in de begroting 2024. Hierdoor is er € 0,9 mln. extra ten laste van de exploitatie gebracht. Op voorhand is niet goed in te schatten hoeveel VvE’s een lening aanvragen en uiteindelijk toegekend krijgen.

Routekaart Duurzaamheid                     € 0,5 mln. N/I
Eind 2024 is de portefeuilleroutekaart voor verduurzaming van het gemeentelijk vastgoed afgerond. Daarin zijn meerdere routes aangegeven om de gemeentelijke doelstellingen op het gebied van CO2 vermindering tot en met 2030 en 2040 te bereiken. In 2025 worden de mogelijke routes verder uitgewerkt zodat er voor het Uitvoeringsplan 2030 een definitieve selectie van gebouwen, met daarin concrete omschreven projecten, kan worden gepresenteerd aan de raad.

Overige                               € 0,5 mln. V/I

Baten                                        € 1,9 mln. V/I

Neutrale ontwikkelingen                        € 2,1 mln. V/I
Tegenover deze hogere baten, staan ook hogere lasten. Zie de toelichting hieronder.

Overige                               € 0,2 mln. N/I

Toelichting neutrale ontwikkelingen
Er zijn € 2,1 mln. meer baten en lasten gerealiseerd in het kader van de subsidies. Met name de subsidie Middelen aanpak energiearmoede kent een hogere realisatie, namelijk € 1,3 mln. Er was meer animo in 2024 dan begroot.  

De kwaliteit van lucht, water en bodem is, waar mogelijk, geoptimaliseerd. Er is gewerkt aan de stikstofproblematiek. Nagegaan is hoe geluidshinder kan worden aangepakt. Er is toezicht gehouden op de milieu-en omgevingsregels door de Omgevingsdienst Haaglanden en waar nodig, is gehandhaafd.

Bodembescherming en -sanering
In 2024 is er gewerkt aan onderstaande punten:

• In 2024 zijn de lopende bodemsaneringen (12 locaties) gemonitord, conform de voorschriften van het bevoegd gezag Omgevingswet (Wet bodembescherming). Daarnaast zijn ook de lang lopende saneringsopgaven, de twee gasfabrieksterreinen (Gaslaan/De Verademing en Binckhorst) en de twee stortplaatsen (Puinduinen en Westduinpark), gemonitord.  
• Van de 12 saneringslocaties kon in 2024 alleen de Paulus Buijsstraat formeel worden afgesloten. Bij de saneringslocaties die formeel afgesloten zijn – ook die uit het verleden – zijn de peilbuizen uit de bodem verwijderd ten behoeve van hergebruik.
• Om het aantal onderzoeken naar ontplofbare oorlogsresten de komende jaren te laten dalen, is gestart met het optimaliseren van de Risicokaart Ontplofbare oorlogsresten. Deze kaart geeft aan in welke delen van onze stad er een risico bestaat op het aantreffen van ontplofbare oorlogsresten bij grondwerken.  
• Het hergebruik van grond en baggerspecie is aan regels gebonden. De Nota Bodembeheer 2013-2023 (RIS258298)  verliep vanaf 2024. Vanuit de nota ondergrond worden nu beleidsregels opgesteld.
• Op initiatief van burgers komen in Den Haag steeds meer locaties waar stadslandbouw wordt bedreven. Voorafgaand hieraan zijn deze locaties onderzocht op de aanwezigheid van bodemverontreinigingen. In 2024 zijn vier nieuwe locaties onderzocht en is gestart met het onderzoeken van terreinen van negen amateurtuindersverenigingen.  

Luchtkwaliteit
In 2024 is verdere uitvoering gegeven aan de luchtkwaliteitsmaatregelen, zoals genoemd in de Aanpak Schoon Vervoer (RIS303606) en het Schone Lucht Akkoord (RIS304354) . De resultaten zijn weergegeven in de voortgangsrapportage luchtkwaliteit 2023 (RIS321179 ).

De volgende resultaten zijn in 2024 bereikt:  

• Begin april 2024 is gestart met de subsidieregeling demontage bestelauto's ondernemers Den Haag 2024. Deze subsidieregeling is bedoeld als flankerend beleid voor de invoering van de zero-emissiezone per 1 januari 2025 in het centrum van Den Haag. De regeling is een groot succes. Gedurende het jaar is extra budget ter beschikking gesteld, in totaal is € 1.942.500 besteed, waarmee ruim 555 bestelauto’s konden worden gesloopt. 
• Er is gewerkt aan de invoering van de zero-emissiezone voor bedrijfs- en vrachtauto’s in het centrum van Den Haag en aan de voorbereidingen van de uitbreiding van de zero-emissiezone naar de kuststrook. Hiervoor is een MKB-toets uitgevoerd (RIS319900) . Het college heeft op 25 juni 2024 het verkeersbesluit zero-emissiezone bedrijfs- en vrachtauto’s Den Haag centrum (RIS319309) vastgesteld. En er is een voorstel van het college inzake Uitbreiding zero-emissiezone (RIS 320645 ) opgesteld. De voorbereidingen voor de zero-emissiezone voor taxivoertuigen in het centrum van Den Haag is tijdelijk stilgezet, omdat de benodigde landelijke regelgeving hiervoor nog vastgesteld moet worden.  
• Er zijn voorbereidingen getroffen voor het opstellen van een nieuw actieplan luchtkwaliteit. Een eerste aanzet tot dit actieplan (RIS318851) is besproken met de commissie Leefomgeving.  
• In 2024 hebben de ondernemers van zes winkelstraten en bedrijfsverzamelgebouwen ieder ca. twee maanden gebruik kunnen maken van de gratis probeeractie met een elektrische deelbestelauto. 
• Om de Haagse ondernemers te ondersteunen in hun transitie naar schoon vervoer heeft onze Logistiek Makelaar in 2024 circa 165 adviesgesprekken en kleine wagenparkscans afgegeven.  Daarnaast heeft het bedrijf FIER Automotive zes uitgebreide wagenparkscans uitgevoerd bij grote bedrijven of bedrijven met bijzondere voertuigen. 
• Er zijn voorlichtingscampagnes gegeven over de negatieve effecten van het stoken van hout. In de zomer is er een voorlichtingscampagne over barbecues en vuurkorven uitgerold en in de winter een voorlichtingscampagne over houtstook in open haarden en houtkachels. Ook zijn er stookalerts verspreid bij ongunstige weersomstandigheden. 

Haagse Stikstofaanpak

• Er is verder gewerkt aan de verduurzaming van de bouw. Als uitvloeisel van de ondertekening van het landelijke Convenant Schoon & Emissieloos Bouwen (RIS316901) wordt in de uitvragen voor onze eigen opdrachten in het fysiek domein duurzaam bouwmaterieel uitgevraagd.

Laadinfra
In 2024 is er middels onderstaande punten verder gewerkt aan een dekkend openbaar netwerk in de stad:

• Er zijn 122 laadpalen met 244 laadpunten gerealiseerd. Dit aantal ligt onder de doelstelling van 400 laadpalen per jaar, zoals vastgelegd in het Uitvoeringsplan openbare laadinfrastructuur voor elektrische personenauto's 2021-2024 (RIS311235 ). De vertraging wordt veroorzaakt door een combinatie van factoren, waaronder krapte op de arbeidsmarkt, de overgang naar een nieuwe concessiehouder en capaciteitsproblemen bij de netbeheerder. Daarnaast is gebleken dat een deel van de hardware van de laadpalen vervangen moet worden om de operationele continuïteit te waarborgen. Naast de 122 laadpalen die gerealiseerd zijn, is er opdracht gegeven om 437 laadpalen te plaatsen. Het college streeft ernaar de achterstand van 2024 in te lopen in 2025.
• Inmiddels zijn er met Sterk op Stroom en Vruchtenbuurt DEELt verschillende richtingen besproken voor de invulling van de pilot en wordt er gewerkt aan een verdere uitwerking hiervan. In de tweede helft van 2025 wordt een update gegeven over bidirectioneel laden in de Herijking Laadinfra.
• Met de HTM is een pilot opgestart om het huidige stroomnet beter te benutten. In deze pilot wordt de overcapaciteit van het bovenleidingnetwerk van HTM gebruikt voor publieke laadpalen in Den Haag. In juli 2024 oordeelde de ACM dat deze pilot past binnen het energierecht en bijdraagt aan de verduurzaming van vervoer en efficiëntie van de transportcapaciteit van de HTM.
• De voorbereidingen om laadpalen aan te sluiten op het Smart Grid in Scheveningen zijn getroffen. In Q1 2025 zullen twee laadpalen geïnstalleerd worden voor de elektrische auto's van het Havenbedrijf. Deze laadpalen zullen samen met andere flexibele assets slim worden aangestuurd vanuit het Slim Strandnet.
• Per 1 maart 2024 is er een nieuwe concessiehouder voor de exploitatie van de publieke laadpalen gestart, waarna in acht maanden tijd alle publieke laadpalen zijn overgedragen. In 2024 heeft een noodzakelijke aanpassing plaatsgevonden aan een deel van de laadpalen, waardoor deze nu voldoen aan de huidige eisen op het gebied van elektrotechnische veiligheid. Het is gebleken dat bij een deel van de laadpalen de hardware vervangen dient te worden om de laadpalen operationeel te houden. Dit vereist een aanzienlijke investering en zal het college in 2025 een plan van aanpak presenteren.
• De aanbesteding van kortparkeer-snelladers is gegund. De gegunde partij verwacht gedurende de concessieperiode -deze loopt tot 2035- 66 kortparkeer-snellaadpunten te realiseren in Den Haag. Naar verwachting worden in de zomer van 2025 de eerste twaalf kortparkeer-snellaadpunten opgeleverd.  
• Eén van de drie gemeentelijke snellaadstations is in 2024 geüpgraded naar de nieuwste standaarden, zodat high power charging mogelijk is. Naar verwachting worden de andere twee in 2025 geüpgraded.

Walstroom
De volgende acties zijn in 2024 opgepakt:

• De ontwikkeling van vier walstroominstallaties voor de beroepsvaart in de Derde Haven is in gang gezet, door netcongestie en (personele) capaciteitsvraagstukken bij de netbeheerder is dit nog niet volledig gerealiseerd. De ontwikkeling van vier walstroominstallaties voor de beroepsvaart in de Derde Haven is in 2024 in gang gezet, door netcongestie en (personele) capaciteitsvraagstukken bij de netbeheerder is dit nog niet volledig gerealiseerd. Met Stedin wordt gezocht naar een maatwerkoplossing, zodat in 2025 op twee locaties voorzieningen kunnen worden aangebracht.
• Bij het Rijk is een aanvraag gedaan om gebruik te kunnen maken van de subsidiemogelijkheden voor het realiseren van extra walstroomaansluitingen in Scheveningen.
• Een extern onderzoeksbureau heeft de korte termijn en lange termijn ontwikkelingen onderzocht die nodig zijn om de emissies in de haven te reduceren. De resultaten hiervan worden meegenomen in onder andere de in ontwikkeling zijnde Havenvisie.

Omgevingsdienst Haaglanden
De negen gemeenten in de regio Haaglanden en de provincie Zuid-Holland hebben hun wettelijke milieu-uitvoeringstaken ondergebracht in de Omgevingsdienst Haaglanden. Via het toetsen en het verlenen van vergunningen, toezicht houden, handhaven en adviseren wordt gewerkt aan een veilige, duurzame en gezonde leefomgeving. In 2024 is een financiële bijdrage van circa € 7,6 mln. vanuit Den Haag gegeven. De afspraken met de Omgevingsdienst Haaglanden zijn vastgelegd in het Jaarwerkplan 2024, waarin is aangegeven dat gestuurd wordt op de resultaten die volgen uit een probleem- en risicoanalyse. In de jaarrapportage 2024 wordt de mate van realisatie van het jaarwerkplan Den Haag 2024 weergegeven. Deze jaarrapportage ontvangt Den Haag in 2025. Wel is duidelijk dat her- en sanctiecontroles, integrale handhavingsacties onder andere in het kader van ondermijning en de PFOS/PFAS-problematiek in Ypenburg een hogere tijdinzet hebben gevergd dan vooraf gepland.

Geluidshinder
Het actieplan geluid 2025-2029 wordt in 2025 vastgesteld, waaraan in 2024 is gewerkt. TNO heeft in 2024 in opdracht van de G4-gemeenten een vervolgonderzoek uitgevoerd naar de haalbaarheid van de geluidflitspaal in Nederland. Uit de onderzoeken van TNO is naar voren gekomen dat het nu nog niet mogelijk is om op basis van deze geluidmetingen te handhaven. Den Haag is samen met de andere G4 gemeenten in overleg met het Rijk om hen te bewegen de wetgeving aan te passen, zodat handhaving op luide voertuigen eenvoudiger en daardoor effectiever wordt.

Uitvoering klimaatbeleid

In 2030 moet de CO2-uitstoot in Nederland met ten minste 55% zijn gedaald als opmaat naar een klimaatneutraal Nederland in 2050. Om dit te bereiken heeft het kabinet het beleidsprogramma Klimaat gepresenteerd. Het beleidsprogramma is gericht op het bereiken van ten minste 55% CO2-reductie in 2030 en beschrijft de hoofdlijnen van het beleid voor de komende jaren. Eerder hebben gemeenten en provincies zich gecommitteerd aan het Klimaatakkoord en de daarin genoemde doelstelling van 49%.

De gemeenten en provincies hebben veel taken op het gebied van klimaat- en energiebeleid. Met de subsidie Tijdelijke regeling capaciteit decentrale overheden voor klimaat-en energiebeleid (CDOKE) is geld voor sectoren beschikbaar gemaakt. Den Haag heeft in 2024 een bedrag van € 10,0 besteed.

 
Toelichting lasten en baten
In 2024 is € 24,7 mln. aan de activiteit Milieubeleid, milieubeheer en luchtkwaliteit besteed. Hiervan heeft € 6,6 mln. betrekking op de deelnemersbijdrage Omgevingsdienst Haaglanden. Aan beheer & onderhoud van laadinfra is € 3,6 mln. besteed. Daarnaast is er € 0,4 mln. aan het beheer van walstroominstallaties besteed. Aan de invoering van milieuzones, de omruilregeling en overige kosten ten behoeve van milieubeheer is € 3,5 mln. besteed. Verder is er € 0,9 mln. uitgegeven aan bodembescherming en -saneringen. Tot slot heeft circa € 9,7 mln. betrekking op personele kosten.

De totale opbrengst bedraagt € 13,6 mln. Hiervan heeft € 2,4 mln. betrekking op de opbrengsten vanuit laadinfra en walstroom. Verder heeft een bedrag van € 10,9 mln. betrekking op de ontvangen subsidies voor klimaat- en energiebeleid, bodemsanering, laadinfra en Schone Lucht Akkoord. De overige opbrengsten bedragen € 0,3 mln.

Toelichting op financieel resultaat                   € 0,5 mln. V/I

Lasten                               € 0,5 mln. N/I

Neutrale ontwikkelingen                        € 1,7 mln. N/I
Dit betreffen hogere lasten die samenhangen met hogere baten. Zie de toelichting hieronder.

Plaatsing laadpalen                         € 1,2 mln. V/I
Door de langere overgang van oude naar de nieuwe concessiehouder is er vertraging opgelopen in de plaatsing van nieuwe laadpalen in de openbare ruimte. De plaatsing van nieuwe palen worden bekostigd vanuit enecomiddelen en concessieopbrengsten.

Baten                               € 1,0 mln. V/I

Neutrale ontwikkelingen                        € 1,7 mln. V/I
Tegenover deze hogere baten, staan ook hogere lasten. Zie de toelichting hieronder.

Concessieopbrengsten laadinfra                      € 0,9 mln. N/I
Tijdens de overgangsperiode naar een nieuwe concessiehouder zijn er geen inkomsten uit de laadpalen gerealiseerd.

Overige                              € 0,2 mln. V/I

Toelichting neutrale ontwikkelingen                        
Er zijn € 1,7 mln. meer lasten en baten gemaakt in het kader van de ontvangen subsidies. Met name de subsidie Tijdelijke regeling capaciteit decentrale overheden voor klimaat- en energiebeleid (CDOKE) kent een hogere realisatie, namelijk € 0,8 mln. Deze subsidie is bedoeld voor de apparaatskosten en mag in meerdere jaren uitgegeven worden. Er is een inhaalslag geweest vanwege de onderuitputting in 2023. Verder zijn er meer lasten en baten gemaakt van € 0,3 mln. voor de SPUK Schone Lucht Akkoord door in te zetten voor de omruilregeling (sloopregeling vervuilende voertuigen). Ten slotte zijn er kosten ad. € 0,5 mln. gemaakt voor de regeling Specifieke uitkering Regionale Aanpak Laadinfrastructuur. Er zijn onder andere programmakosten van de NAL G4 met deze regeling gefinancierd.

De gemeente heeft een duurzame basisvorming voor de doelgroep van 2-16 jaar verzorgd. Dat wil zeggen dat kinderen en jongeren kennis over natuur, milieu en duurzaamheid hebben opgedaan om geïnformeerde keuzes te maken.

School in Bos

• Bij School in Bos heeft de gemeente circa 2.800 leerlingen en hun leerkrachten uit de groepen 7 en 8 ontvangen voor een natuur-werkweek. Deze leerlingen hebben meerdere lessen/workshops gevolgd op het gebied van natuur, prehistorie en geschiedenis en hebben daarmee inzicht gekregen in hun plek in de natuur. Ze hebben zelf mogen ervaren, ontdekken en onderzoeken.
• In 2024 heeft de les ‘Jaarrond eten uit de Natuur’ het hele jaar gedraaid, deze les is een eerste concrete uitwerking van de visie op voedsel bij School in Bos. De samenwerking met lokale leveranciers is uitgebreid.
• 2024 is het jaar geweest dat School in Bos van de gemeente haar 50-jarig bestaan heeft gevierd met een jubileum-dag in het Zuiderpark in Den Haag en een dag op locatie in Wilhelminaoord. Deze twee dagen hebben heel veel media-aandacht gekregen in de vorm van interviews op de radio en in de krant en zijn samen goed voor ruim 3000 bezoekers.

Milieueducatie

• Ook in het schooljaar 2023-2024 hebben diverse doelgroepen producten afgenomen of deden mee met projecten.

• Bij het primair onderwijs was dit 85% van alle basisscholen in Den Haag; in totaal circa 24.000 kinderen.
• Bij het voortgezet onderwijs was dit 52% van de scholen in Den Haag; in totaal circa 3.400 kinderen.
• 24 locaties van diverse kinderdagverblijven (circa 1.250 kinderen) deden mee.
• 11 groepen (circa 300 studenten) van Pabo (InHolland, Haagse Hogeschool) hebben ervaring opgedaan.
• Buurt tuinieren: circa 800 tuinders (en hun families) hebben deelgenomen.

• In het 4 ^e kwartaal van 2024 is een pilot ‘Bodembewerking’ begonnen. In 2025 zullen verschillende methodes van bodembewerking worden getest.  

Diversiteit aan producten en activiteiten

• Met schooltuinieren hebben we 1.800 kinderen bereikt. Daarnaast hebben 60 klassen de lessenserie ‘ontdekkend tuinieren’ en ‘tuinbouwles’ gevolgd.    
• In november hebben zo'n 46 Haagse scholen, 154 schoolgroepen en bijna 3.500 leerlingen uit heel Den Haag meegedaan met het programma van Milieueducatie tijdens de Klimaatweken.

 
Toelichting lasten en baten
In 2024 is € 3,7 mln. aan natuur- en milieueducatie besteed. Hiervan is € 1,1 mln. uitgegeven aan milieueducatie (Den Haag werkt, onderhoud en lesmateriaal) en € 0,5 mln. aan School in Bos. Circa € 1,8 mln. heeft betrekking op de personeelskosten. Een bedrag van € 0,1 mln. betreft het vastgoed (zoals kapitaallasten). De overige kosten betreffen € 0,2 mln.

De totale opbrengst bedraagt € 0,5 mln. Dit zijn voornamelijk bijdragen van scholen voor het bezoek aan School in Bos.